Hasankeyf-Üç Dünyanın Buluştuğu Kent, M. Oluş ARIK, Türkiye
İş Bankası Yayınları, 2004, İSTANBUL
Hasankeyf, uluslararası nitelikte bir üst-kimlik
oluşturan, zamanlar üstü, etnik kökenler
üstü bir kültür potası meydana getiren böyle bölgelerden üçünün birbiriyle
girişim noktasıdır" dedikten sonra söz konusu üç ana kültür bölgesini
şöyle sıralıyor: "Tarihte ilk uluslararası nitelikli imparatorluk kuran
Asurlular'ın damgasını vurduğu Mezopotamya; Avrupa'daki ve Akdeniz çevresindeki
kültürleri birleştirip Batı dünyasının temelini oluşturan Roma İmparatorluğu;
hem kendi iç yaratışları, hem de Uzak Doğu ve Yakın Doğu arasındaki iletken
rolü ile başlı başına uluslararası bir kültür çevresi oluşturan Orta Asya-İran
Hasankeyf 'teki yapılarda bu ayrı
geleneklerin bir araya geldiği gözlemlenebilir. Burası görmesini bilenler için
bir mimarlık tarihi müze-parkı değeri taşır. Üst-üste katmanlar halinde
çeşitli uygarlık dönemlerinden günümüz insanlarına yadigar olan bu tarihi ve
arkeolojik sit, aynı zamanda hep sözü edilen "Türkiye Sentezi"nin
mimarlıktaki başlangıç aşamalarından birini sergilemekte; ulusal önemi bu
nedenle de artmaktadır. Hasankeyf, yaklaşık Efes kadar büyüklüktedir. Burayı
layıkıyla değerlendirmek için en az 50-60 yıllık bir çalışmaya ihtiyaç olduğu
söyleniyor.
2003 yılı kazılarında prehistorik
höyük olması gereken bir tabakaya ve seramiklere rastlandı. Böylece,
mağaralarda değilse bile Hasankeyf sit alanı içinde tarih-öncesi yerleşim
olduğu ilk kez somut arkeolojik verilerle kanıtlandı. Yerleşimin adı, Asurca,
İbranice, Süryanice ve Arapça gibi "Arami" (ya da Aremik) dil ailesinde
kaya anlamına gelen kepa, kipas, kefa, kaifa gibi kelimelerle aynı kökten
türemiştir. Her şeyi Latinleştiren Romalılar bile buraya yerleşimin Asurca
adını yarı yarıya koruyarak "Castrum Kepha"- Kaya Kalesi demişlerdir.
Asurlar dışında Urartular, Med'ler, Kimmerler, İskit'ler, Persler, İskender,
Seleukoslar da burada hüküm sürmüş. Ama Hasankeyf'le ilgili bilinen en eski
yazılı ipuçları Roma çağından kalmadır. E. Honigmann Hasankeyf'in Geç Roma, Hıristiyan
