Ağa, Şeyh, Devlet, Martin van Bruinessen, İletişim Yayıncılık, Çev: Sabiha Banu Yalkut, İstanbul, 2004
Yüzyıllardır sosyal hareketliliğin hiç bitmediği; çatışmaların, uzlaşmaların ve isyanların sürekli yaşandığı bir coğrafyada iyice karmaşık hale gelen sosyal ilişkiler yumağının haritasını çıkarmaya çalışan Bruinessen, kitabında esas olarak -devletle ilişkileri çerçevesinde- ağalık ve şeyhlik kurumunun siyasi iktidarla çatışan/çakışan "menfaatlerini" ele alırken, diğer yandan da bu iki muktedir güç arasında sıkışan topraklı/topraksız Kürtlerin toplumsal konumlarına dair yaptığı nitelikli gözlemlerini aktarıyor.
Giriş:
1961’de
Irak’taki Kürt savaşına halkın katılımı giderek artmıştı.1960’ların sonunda
çoğunluğu köylü olan birkaç bin Kürt birbirinin ardına iktidara gelen Irak
hükümetlerine karşı gerilla savaşlarına katılmışlardı.1974–75 arası bunların
sayısı 50.000’geçiyordu.Kürt hareketi özellikle de 1966’dan itibaren tutucu
neredeyse gerici bir görünüme büründü. Kürt hareketinin liderleri bölgeye daha da
fazla emperyalist müdahalenin olmasından yanaymışlar gibi bir kanı uyandırıyorlardı.
Molla Mustafa Barzani A.B.D.’ne övgüler yağdırıyor, Kürdistan’ın ABD’ye elli
birinci eyalet olarak katılmasını arzuladığını ve desteği karşılığında ABD’ye
Kürdistan’daki petrolün kontrolünü vermek istediğini söylüyordu.
Haziran
1975’ten Ağustos 1976’ya kadar Türkiye, Suriye ve Irak Kürdistan’ın çeşitli
bölgelerini ziyaret eden yazar çoğu yerde konusunu ilgilendiren şeyleri
doğrudan gözlemleyemez. Antropolojik alan araştırmalarının genelinde olduğu
üzere malzemenin çoğunluğunu da mülakatlar oluşturmaktadır ve bunların birçoğu
geçmişteki olay ve durumlarla ilgilidir. Bu nedenle yazar araştırmasını yoğun
bir yazılı kaynak okuması ile takviye eder.
Çalışmanın
konusunu Alavi’nin (1973) primordial (birincil, asli) bağlılıklar adını verdiği
ilişkileri irdeler. Kürdistan’da birincil ilişkiler (kişinin doğduğu ortamda mevcut
olan ilişkiler) politikada önemli bir rol oynamaktadır. Kürdistan’daki birincil
ilişkilerin başında aileye, aşirete ve aşiret reisine ya da ağaya bağlılık gelir.
Ancak dini önderlere, özellikle şeyhlere ve din kardeşliklerinin (derviş
tarikatları) başında olan tanınmış sufilere bağlılık da eşit derecede güçlüdür.
Yazarın
yararlandığı yazılı kaynakların başında Şerif Han Bitlisi’nin eseri olan “Şeref
name” ve Evliya Çelebi’nin “Seyahatname’si” gelir. Osmanlı tarihine ilişkin
ikinci derece kaynaklar arasında Hammer’in “Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihi”
adlı eserinden istifade etmiştir. Minorsky’nin “İslam Ansiklopedisi’ndeki”
‘Kürtler’makalesi
