Hacı Bektaş Veli Makâlât Konuşmaları - Öğütleri, Ahmet Tekin

Hacı Bektaş Veli’nin bu eserini sadeleştirerek hazırlayan yazar Ahmet TEKİN kitaba Anadolu’nun nasıl yurt edinildiğini, ne tür fedakârlıklar yapıldığını, günümüzde ülkemiz üzerinde oynanmak istenen oyunları, devletin önemini ve toplumsal değerlere sahip çıkılması gerektiğini ifade ederek başlamıştır. Yazar, Hacı Bektaş Veli’nin şahsiyetini ve Türk ve İslam âlemi için önemini belirttikten sonra asıl eseri on bir bölümde toplamış müteakiben asıl esere Hz. Muhammed’in hayatının kısa bir özetini ve Veda Haccı’nda yaptığı konuşmayı dâhil etmiştir.
    Yazar Ahmet TEKİN, Hacı Bektaş Veli’nin dini ve tasavvufi konulardaki duygu ve düşüncelerini açıkladığı makâlât esereni açık, sade ve anlaşılır bir üslupla okuyucuya sunmuş, ayetlerin açıklanmasında kendi özgün ifadelerini kullanmıştır.
    Hacı Bektaş Veli dini ve tasavvufi konulardaki duygu ve düşüncelerini Kur’an-ı Kerim’de geçen ayetler ve hadislerle, bazı bölümlerini ise, sadece ayetlerle anlatmaya çalışılmıştır.
    Hacı Bektaş Veli kitabın birinci bölümünde Allah’ın insanları dört türlü nesneden yarattığını ve dört bölüğe ayırdığını belirtmiştir. Yaratmış olduğu dört bölük insanlardan birinci bölüğün âbidler (şeriata uyanlardır ve asılları yeldendir. “Yel şifa verici, hem de kuvvettir.” ), ikinci bölüğün ihtiraslarını ve dünya zevklerini terk eden zahitler (bunların aslı ateştendir ve bunlar tarikat ehlidir. ), üçüncü bölüğün kendilerini ve Rablerini tanıyan arifler (bunların aslı sudandır ve bunlar marifet bölüğüdür. “Su, hem kendi temizdir, hem de temizleyicidir.” ), dördüncü bölüğü ise âşıklar (bunlar hakikat ehlidir ve bunların aslı topraktandır. Toprak teslimiyet ve rızayı teslim eder. ) olarak tanımlamıştır.
    İkinci bölümde Hacı Bektaş Veli insanların Tanrıya kırk makamda erişebileceklerini ve dost olabileceklerini, bu kırk makamın ise on tanesinin şeriat, on tanesinin tarikat, on tanesinin marifet, son on tanesinin de hakikat içinde olduğunu düşünmektedir.
    Hacı Bektaşi Veli üçüncü bölümde şeriatın emir ve hükümlerini açıklamıştır. Ona göre şeriatın birinci emri iman etmektir. İkinci emri ilim öğrenmektir. Üçüncü emri namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, gücü ve imkânı olanın hacca gitmesi, seferberlik olunca kaçmayıp düşmana karşı savaşmak ve cünüp olunca temizlenmesidir.  Dördüncü emri helalinden kazanmak ve faizi haram bilmektir.  Beşinci emri evlenmek, nikâh kıymaktır.  Altıncı emri, eşleriniz hayız ve loğusa halinde iken cinsi münasebeti haram bilmektir. Yedinci emir, Hz. Peygamberin sünnetine riayet edenlere, cemaate katılmaktır. Sekizinci emir, şefkattir.  Dokuzuncu emir, temiz yemek ve temiz giyinmektir.  Onuncu emir, iyiliği, meşru olanı emredip kamu düzeni sağlamak, kötülüğü, suçu yasaklayıp kamu güvenliğini temindir.
    Dördüncü bölümde tarikata giden yolları, usulleri açıklamıştır. Ona göre tarikata giden ilk yol, pirden el alıp günahlardan vazgeçip Allah’a itaate yönelmekle, tövbe etmekle başlar.  Tarikata gidişin ikinci yolu mürit olmaktır.  Tarikatın üçüncü usulü saç kesmek ve elbise değiştirmektir. Tarikatın dördüncü usulü nefisle mücadele ederek olgunlaşmaktır. Beşinci kural hizmet etmektir. Altıncı kural korku halinde bulunmaktır.  Yedinci kural ümit halinde bulunmaktır. Sekizinci kural hırka, zenbil, makas, seccade, subha, iğne ve asadır. Dokuzuncu kural makamları, rütbeleri tek tek elde ederek ilerlemek, etrafına cemaat toplamak, nasihatlerde bulunmak, herkesi sevmektir.  Onuncu kural aşk, şevk, sefa ve yoksulluk içinde yaşamaya tahammüldür. 
    Beşinci bölümde Allah’ı ve kendini tanımayı, makamları ve derecelerini açıklamıştır. Bu bölüm on makamdan oluşmaktadır. Birinci makam edepli olmak, ikinci makam devamlı korku halinde bulunmak, üçüncü makam perhizkârlık, dördüncü makam sabır ve kanaat, beşinci makam utanmak, altıncı makam cömertlik, yedinci makam ilim, sekizinci makam yoksulluk içinde yaşamaya tahammül, dokuzuncu makam rabbini tanımak, onuncu makam kendini bilmektir.
    Altıncı bölümde hakikate ermenin makamları ve dereceleri açıklanmıştır. Hakikatin birinci derecesi toprak olmak, ikinci derecesi yetmiş iki milleti ayıplamamak, üçüncüsü elinden geleni esirgememektir, dördüncüsü dünyada yaratılmış bulunan bütün varlıkların kendisine güvenmesi, emin olması, beşincisi mülk ve hükümranlık sahibine yüzünü sürüp, yüz su-yu yaratılış sebebi olan Muhammed’in nurunu bulmak, altıncısı sohbette hakikat sırlarını açıklamak, yedincisi seyr-i sulûk, sekizincisi sırrı saklamak, dokuzuncusu münâcat, dua, onuncusu ise Tanrı’nın rızasına kavuşmaktır.
    Yedinci bölümde marifetin mahiyeti açıklanmıştır. Hacı Bektaş Veli’ ye göre gönülde iki sultan vardır, bunlardan biri rahmani diğeri ise şeytanidir. Rahmani sultanın adı akıl, vekili iman ve muhafızı yoksulluğa tahammüldür. Kalbin sağ kulakçığında yedi kale vardır ve Allah bu yedi kaleye yedi muhafızı vekil etmiştir. Bunlar ilim, cömertlik, hayâ, sabır perhizkârlık, korku halinde yaşamak ve edepli olmaktır.
    Sekizinci bölümde ise şeytanın hallerini açıklamıştır. Gönüldeki ikinci sultan iblistir. Şeytanında vekili nefistir, muhafızları ise, kibir, haset, cimrilik, açgözlülük, öfke, gıybet, kahkaha ve alay etmektir. Bunlar da kalbin sol kulakçığında bulunur ve sağ kulakçıktaki muhafızlar ile çatışma halindedirler. Bu bölümde ayrıca şeytani duyguları yenmenin yolları anlatılmıştır.
    Dokuzuncu bölümde marifet makamının tevhit anlayışı, onuncu bölümde Âdem a.s.’ın yaratılışı ve özellikleri, on birinci bölümde ise Âdem a.s.’ın neslinin çoğalması ve vasıfları açıklanmıştır.